Tegenspraak
“Dank voor alle adviezen; gelukkig kan ik zeggen dat we al werk maken van de meeste van uw suggesties”, aldus de hoge ambtenaar tegen de zaal vol bestuurskundigen, die een dag lang hadden meegedacht over zíjn prangende vragen over het vluchtelingenvraagstuk. Gek genoeg ging hij in zijn reactie helemaal niet in op de meer creatieve en kritische suggesties.
“Dank voor uw advies. Het moet me van het hart dat ik bij de meeste onderdelen dacht: ‘Dit doen we toch al, of dat kan niet, of is dit nou alles…’” Aldus een bestuurder tegen zijn eigen adviescommissie.
De meeste mensen vinden in theorie dat ‘tegenspraak’, of ‘tegenkracht leveren’ meerwaarde heeft. Het organiseren van een kritisch geluid, mensen die vanuit een andere hoek mee- of tegendenken om een plan of aanpak te verbeteren, dat kan toch alleen maar goed zijn? Het voorkomt immers allerlei narigheid. Zoals tunnelvisiedenken: slechts redeneren vanuit wat je kunt overzien en wat in je straatje past.
Ik kom in de praktijk mooie voorbeelden tegen van goed georganiseerde tegenspraak.
Zo ben ik een paar keer uitgenodigd door de gemeente Amsterdam: geleerd hebbend van blunders in het verleden, bestaat daar inmiddels de goede gewoonte om een kring van ‘dwarskijkers’ uit te nodigen bij lastige dossiers. Mijn ervaring is dat daarbij degelijk wordt nagedacht over de vragen én serieus wordt geluisterd naar de inbreng van de dwarskijkers.
Ook zie ik nog veel situaties waarin tegenspraak echt beter benut kan worden.
Zoals bij de bestuurder en de ambtenaar in het begin van dit stukje. Alsof ze zich willen (moeten?) wapenen tegen andere geluiden. Alsof tegenspraak hun werk onderuithaalt of hen bij voorbaat opzadelt met problemen. Wat dan toch zonde is van de geleverde denkkracht en een gemiste kans om ‘een andere blik’ en creatieve suggesties te benutten.
Wat helpt om tegenspraak beter te laten landen?
Als ervaren adviseur, én als adviseur van tegensprekers, reik ik graag drie suggesties aan voor tegensprekers:
- Onderzoek de ruimte voor tegenspraak.
Sluit aan bij de vraag van degene die vraagt om mee te denken en bespreek wat voor tegenspraak hij/zij wil. Hoe analytisch, hoe praktisch? Moet het advies passen binnen de mogelijkheden van de adviesvrager, in termen van kunnen en willen? Of is juist de bedoeling om over grenzen te gaan, creatief en kritisch te zijn? - Bespreek de tegenspraakrelatie.
Bespreek met de adviesvrager dat tegenspraak kan schuren en botsen met zijn of haar waarden en praktijken. Maak duidelijk dat tegenspraak het begin van een goed gesprek is, geen afgerond oordeel. - Frame tegenspraak als cadeautje.
Plaats het niet tegenover maar naast de werkelijkheid van de adviesvrager. Als vergelijkingsmateriaal, als mogelijk scenario, als bron om uit te putten.
Disclaimer voor tegensprekers: Deze suggesties vergroten de effectiviteit van tegenspraak, maar hebben het risico dat de tegenspraak minder scherp en creatief kan zijn. Tegensprekers die dat willen vermijden, kiezen een andere strategie van beïnvloeding!