Faciliterend leiderschap in heftige discussies

Dagelijks op de televisie te zien: verhitte discussies over vluchtelingenopvang. Tal van burgemeesters en wethouders nemen moedig en stevig leiderschap. Ze doen hun stinkende best echt te luisteren naar zorgen en vragen. Ze tonen begrip en gaan in gesprek waar dat mogelijk is.  Ze houden hun rug recht als het gaat om het verdedigen van goed bestuur, democratie en menswaardigheid.
Ook zien we voorbeelden waar het niet goed gaat. Waar na afloop zowel bestuurders als burgers boos en teleurgesteld zijn.

Wanneer geslaagd?

Je kunt naar die beelden kijken vanuit een maatschappelijke, politieke of morele invalshoek. Of – en dat is wat ik doe in dit stukje – vanuit een professioneel perspectief. Kijkend vanuit mijn vak naar geslaagde en minder geslaagde bewonersbijeenkomsten, dan zie ik het verschil tussen ‘moeilijk, maar waardig’ en ‘boos en teleurgesteld’. Alles draait om de diepe behoefte van mensen gehoord te worden, het besef dat het altijd belangrijk is om ruimte te maken voor het uiten van angst en zorgen. Het draait ook om de erkenning dat oplossingen van vele kanten moeten komen.
Vanuit die overtuiging vindt de voorbereiding plaats. Hoe gaan we zorgen dat mensen gehoord worden? Degenen die boos zijn, degenen die vragen hebben én degenen die willen meedenken?  De bestuurder die alleen maar wil uitleggen dat het  ‘helaas niet anders kan’, komt niet zonder kleerscheuren door zo’n avond heen. Die roept juist verzet op, hard tegen hard.

Voorbereiding

Dit soort bijeenkomsten vergt een echte goede voorbereiding en een professionele faciliterende gespreksleider. In de voorbereiding onderzoekt de gespreksleider met de bestuurders en eventueel andere sprekers drie zaken:
a) Aan welke feitelijke informatie hebben de bezoekers behoefte?
b) Welke angsten en bezwaren zullen zij hebben en hoe kun je daar je empathie voor betuigen?
c) Wat zijn de waarden waarop je wilt teruggrijpen in je betoog en je antwoorden? Welke concrete ankerpunten levert dit voor jezelf op? Die waarden en ankerpunten vormen de basis voor een common ground, vanwaaruit je gezamenlijk naar oplossingen kunt zoeken.

Samenspel gespreksleider en bestuurders

Tijdens de bijeenkomst is goed samenspel tussen bestuurder en gespreksleider cruciaal. De bestuurder moet zich concentreren op het ABC van de vorige alinea: informatie, empathie, waarden en ankerpunten. Als ik gespreksleider ben, ben ik de verbinder, bliksemafleider, scheidsrechter. Ik stel minimale spelregels (niet schelden, iedereen krijgt ruimte om vragen te stellen, alle vragen worden beantwoord, enz.) en draag die spelregels duidelijk zelf uit. Ik ben onpartijdig, dus evenveel van de zaal als van de spreker, en dat voelt de zaal. Ik ben wél partijdig aan ‘het voor iedereen goed laten verlopen van de bijeenkomst’. Ik faciliteer dat er ruimte is voor verschillende inbreng; mensen met een andere mening worden ook gehoord. Waar nodig versterk ik het geluid van deelnemers dat slecht gehoord wordt, door taal, formulering of volume. Ik benut al mijn voelsprieten, ervaring en sensitiviteit om te voelen wat gaande is aan onderstroom en dynamiek in de zaal. Ik schat in wanneer dat benoemd moet worden. En ik sta de bestuurder bij in het nemen van de leiderschapsrol die  nodig is, daar en op dat moment.

Ervaring in het faciliteren van heftige discussies heeft ons geleerd hoe essentieel deze voorbereiding en dit goede samenspel tussen sprekers en gespreksleider zijn. Door de jaren heen worden avonden over pak-‘m-beet huisvesting van verslaafden, weguitbreidingen, bezuinigingen of opvang van vluchtelingen er niet makkelijker op. De mondigheid van de aanwezigen, de gevoelens van recht en onrecht en ‘dikke ikken’ nemen eerder toe dan af. De verleiding om als organisator je doel te beperken tot ‘er zonder kleerscheuren af komen’ is soms groot. Echte democratie en participatie vragen om stevige voorbereiding en goed samenspel.