Op tijd in de tijd

Wat deed ik in 1990, waar maakte ik me druk om, waar maakten wij ons druk om? Toen werkten we nog met postvakjes! 1990 was het jaar waarin Nelson Mandela werd vrijgelaten en bij mij de hoop toenam op een eerlijker en democratischer wereld. Als de dag van gisteren herinner ik me hoe ik hem in een enthousiaste menigte op het Leidseplein toejuichte. Als de dag van gisteren – is dat alweer 30 jaar geleden?

Voelt 2050 net zo ver weg als 1990? Deze intrigerende vraag stelt rijksbouwmeester Floris Alkemade in zijn zeer lezenswaardige essay De toekomst van Nederland [1].

Want 1990 en 2050 zijn even ver van ons vandaan, tenminste op de tijdbalk van de door ons mensen ingedeelde tijd.

Ik herinner me trouwens ook nog dat we in 1990 – mede geïnspireerd door Marcel Bullinga [2]  – toekomstverkenningen maakten, voor 2015! Dat voelde toen ontzettend ver weg, zeker ook met die barrière van de millenniumwisseling ertussen.

En dus hebben we het nu over 2050 als we plannen maken. Dat voelt ver, maar is het dat ook? En kunnen we ons eigenlijk wel goed voorstellen wat die toekomst straks zal vragen van het nu?

De geschiedenis leert ons in ieder geval dat vast veel anders zal gaan dan we denken. In 1990 hadden wij – Marcel uitgezonderd – nog geen benul van internet en van de invloed van pandemieën. Projectmatig werken, ‘spreadsheet’ denken, de planbare samenleving: dat soort dingen kenmerkten ons toen, maar die raken nu steeds meer ‘uit de tijd’. We zullen meer ‘in de tijd’ moeten gaan leven, zegt Jorren Scherpenisse [3] in plaats van ‘op tijd’.

In de tijd staat voor het zijn in het nu en wordt vaak verbeeld door Kairos (de jongste zoon van Zeus).  In de tijd is het herkennen van het geschikte moment, de momenten van bevlogenheid, inzicht en flow.  Het creëren van ‘kairotische’ ogenblikken vraagt om aandacht, meebewegen, herkennen, leren, experimenteren en vooral maatwerk.  Eigenlijk is Kairos, zo legt Joke Hermsen het uit, “een strategie om los te komen van Chronos (de grootvader van Kairos) die de uren telt en orde en structuur aanbrengt in de wereld, maar ook het patroon van de eeuwige herhaling van hetzelfde oplegt”. [4]

Uit de bespreking van De tucht van de tijd in Burgemeestersblad 97, december 2020, p.10

Als ik het dan goed begrijp, zit het zo dat we ‘op tijd’ ‘in de tijd’ reageren op chronologische (onafwendbare) fenomenen zoals de klimaatverandering (of dat ik als mens ouder word). Zoals Alkemade zegt: “Het is nooit alleen de catastrofe die de geschiedenis bepaalt, maar vooral de reactie erop.” In het nu, op het juiste moment.

Annemiek Meinen
januari 2021

[1] Floris Alkemade, Toekomst van Nederland. De kunst van richting te veranderen (THOTH, 2020)

[2] De helaas in 2019  overleden trendwatcher en journalist Marcel Bullinga was in die tijd in Nederland een absolute voorloper en voorspelde enorm raak de invloed van internet op ons leven.

[3] In zijn proefschrift Tucht van de tijd. Over het tijdigen van bestuur en beleid (NSOB, 2019 – te downloaden als pdf-bestand) stelt Scherpenisse dat tijd in de bestuurspraktijk vaak het verschil uitmaakt tussen succes en mislukking. Bij beleidsanalyse en -advisering is een tijdstrategie noodzakelijk.

[4] Uit: Joke J. Hermsen, Kairos. Een nieuwe bevlogenheid (Arbeiderspers 2014, p. 10)