Peer educators in Uganda
Een jonge man demonstreert de werking van het vrouwencondoom aan een aandachtig groepje mannen van alle leeftijden. Twee vrijwilligers van Reach A Hand Uganda gaan langs huis en hut met een voorraad condooms en mondelinge toelichting. In een grote open tent krijgen jongeren seksuele voorlichting. Dicht op elkaar gezeten, op stoelen en op hun hurken, volgen ze de interactieve sessie. Bij elke vraag steken ze handen op en weten of raden het juiste antwoord. De gekste mythen worden ontzenuwd: als je je vagina na de seks spoelt met cola, dan kun je toch geen HIV krijgen? En hoe zit het, als je dezelfde handdoeken deelt, kun je dan besmet worden? Met HIV, met geslachtsziekten?
Even verderop staat een lange rij mannen en vrouwen te wachten op een HIV-test. De tester werkt gestaag zijn rij af: handschoenen aan, bloed prikken, glaasje prepareren, doorgeven aan het tentje waar het lab in zit. Binnen tien minuten (!) volgt de uitslag. Namen worden omgeroepen: als je uitslag er is, ga je naar een tafeltje waar een vrijwilliger de uitslag met je bespreekt. Alles in het zicht van iedereen. Er is veel onwetendheid, maar minder taboe dan bij ons in Nederland: er hebben zoveel mensen HIV. Als je positief bent, word je meteen doorverwezen naar een kliniek een eind verderop.
Intussen klinkt van het instant podium luide muziek. Dit is een festival voor iedereen in het vissersdorp aan het Victoriameer in Uganda. Elk kwartaal strijken de vrijwilligers en hulpverleners hier een dag neer, met hun voorlichting, hulpverlening en testen. En dat is hoognodig! Alle cijfers over seksuele en reproductieve gezondheid in Uganda zijn schrikbarend en ontmoedigend. Of het nu gaat over tienerzwangerschappen, kind- en moedersterfte, onveilige abortussen, geslachtsziekten, HIV en AIDS of seksueel misbruik. Het land heeft te maken met overbevolking, extreme armoede en corruptie. Uganda ondervindt bovendien alle gevolgen van politieke en culturele restricties op goede informatie en middelenverschaffing. Tot en met het recente Trump-decreet dat alle hulp in relatie tot abortus verbiedt en de verstrekking van anticonceptie in gevaar brengt.
Get Up Speak Out
Get Up Speak Out (GUSO) is een programma dat met Nederlands geld en geleid door een alliantie van vijf Nederlandse organisaties plus het ministerie van Buitenlandse Zaken en een Britse organisatie, keihard werkt aan deze zorgwekkende situatie. Samen met zeven Ugandese partnerorganisaties met namen als Straight Talk, Restless Development, Reach A Hand en Network of Young People Living with Aids. De focus ligt op het bereiken van jongeren. Een cruciaal onderdeel van de benadering is peer education. Jongeren worden getraind om andere jongeren voor te lichten en met hen in gesprek te gaan. Empowerment van jongeren is het uitgangspunt.
Op een reis met de stuurgroep van GUSO zagen we peer educators met grote schoolklassen aan het werk, via theater, zang en vraag-en-antwoordsessies. We woonden een dialoog bij van jonge mensen met HIV, waarin zij werden uitgenodigd zich uit te spreken over hun problemen en wensen. Vervolgens reageerden zowel gezondheidswerkers als iemand van het lokale bestuur op hun uitspraken. We zagen bij outreaching activiteiten, zoals het festival in het vissersdorp, jongens en meiden onbevangen samendrommen rond tafeltjes met voorbehoedmiddelen en demonstratiepenissen en -vagina’s.
“Doen jullie in Nederland ook aan family planning?”, vroeg een stel 18-jarige jongens aan ons. Jazeker, zeiden wij en legden uit dat het gemiddelde aantal kinderen per vrouw 1,9 is bij ons, terwijl het bij hen bijna 6 is. De verschillen tussen daar en hier kunnen bijna niet groter zijn. Maar wat ons raakte, inspireerde en ontroerde, was om te zien wat een enorme inspanning de jongeren en hun lokale organisaties leverden, samen met gezondheidswerkers en lokale bestuurders, om tegen alle stromen in te werken met zoveel creativiteit en volharding. Het overtuigt bovendien hoe goed de gekozen insteek van dit Noord-Zuidprogramma is om de positie van jongeren te versterken, zodat zij andere jongeren aanspreken met informatie, middelen en concrete hulp.
Deze column schreef ik als onafhankelijk voorzitter van de GUSO-stuurgroep,
met Rutgers, Simavi, Choice, dance4life, Aidsfonds, IPPF en BZ